Demokracja (gr. dḗmos „lud”, krátos „władza” – dosł. „rządy ludu, ludowładztwo”) – jeden z typów ustroju państwa, zakładający udział obywateli w sprawowaniu władzy.

[źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Demokracja 01.10.2022]

Rodzaje udziału obywateli w demokracji:

• demokracja bezpośrednia - obywatele mają osobisty udział w podejmowaniu decyzji

• demokracja przedstawicielska (pośrednia) - obywatele w czasie wyborów wybierają przedstawicieli, którzy później reprezentują ich we wpływaniu na decyzje organów władzy państwowej

W większości współczesnych państw demokratycznych funkcjonuje przede wszystkim demokracja pośrednia. Czasami jednak używana jest używa się formy demokracji bezpośredniej.

Formy demokracji bezpośredniej:

• Referendum - forma głosowania o charakterze powszechnym, najbliższa ideałowi , w której udział mogą brać wszyscy obywatele uprawnieni do głosowania (tj. mający czynne prawo wyborcze). W czasie referendum obywatele całego __państwa__lub jego części wyrażają swoją opinię w kwestii poddawanej głosowaniu.
  Używając różnych kryteriów możemy wydzielić kilka rodzajów referendów:
  a) lokalne
  b) ogólnokrajowe
  c) obligatoryjne (obowiązkowe)
  d) fakultatywne (nieobowiązkowe)
  [źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Referendum 01.10.2022]

• Plebiscyt- powszechne głosowanie ludności jakiegoś terytorium w celu wypowiedzenia się w sprawie przynależności państwowej tego terytorium lub określenia jego międzynarodowego statusu. W Polsce wiele z nich odbywała się po I wojnie światowej w sprawie przynależności np.: Górnego Śląska, Warmii i Mazur. Obecnie polskie prawo nie przewiduje możliwości przeprowadzenia takiego głosowania.
  [źródło: https://sjp.pwn.pl/slowniki/plebiscyt.html 01.10.2022]

• Inicjatywa ludowa (obywatelska) - element demokracji bezpośredniej, umożliwiający ściśle określonej przez prawo grupie obywateli, posiadających pełnię praw wyborczych wystąpić z inicjatywą ustawodawczą do parlamentu, który jest zobowiązany do rozpatrzenia złożonego projektu, ale nie musi go uchwalić. Prawo umożliwiające przeprowadzenie inicjatywy obywatelskiej obowiązuje m.in. w Polsce, gdzie prawo takie przysługuje grupie co najmniej 100 tys. obywateli mających prawo wybierania do Sejmu.
  Zgodnie z polskim prawem obywatelska inicjatywa ustawodawcza nie dotyczy:

  • projektu ustawy budżetowej oraz ustaw bezpośrednio wyznaczających sytuację finansów publicznych – inicjatywę posiada wyłącznie Rada Ministrów (art. 221 Konstytucji)

  • projektu ustawy o zmianie Konstytucji – inicjatywa przysługuje grupie obejmującej co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senatowi oraz prezydentowi (art. 235 ust. 1 Konstytucji).

[źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Obywatelska_inicjatywa_ustawodawcza 01.10.2022]

Demokracja funkcjonuje na podstawie praw i procedur, ale wymaga też partycypacji obywatelskiej - czyli aktywnego uczestniczenia obywateli w życiu publicznym.

Różni się ona od partycypacji społecznej - ta pierwsza dotyczy relacji obywateli z organami władzy, czyli m. in. udziału obywateli w rządzeniu krajem poprzez uczestniczeniu w wyborach. Partycypacja społeczna dotyczy natomiast współpracy między obywatelami, podejmowanie wspólnie akcji w celu realizacji jakiegoś zadania (np. działanie w wolontariacie).

Partycypacja może przybierać trzy formy:

• Informowanie - organy władzy ogłaszają obywatelom swoje decyzje oraz przedstawiają im procedury, które mogą się dla nich okazać istotne

• Konsultowanie - organy władzy proponują obywatelom określone rozwiązania i proszą ich o opinie

• Współdecydowanie - wymaga partnerstwa obywateli i rządzących, aby mogli oni wspólnie pracować nad rozwiązywaniem problemów społecznych i politycznych

Narzędzia partycypacji obywatelskiej:

• Budżet partycypacyjny (budżet obywatelski)– demokratyczny proces dyskusji i podejmowania decyzji, w którym mieszkańcy gminy decydują o tym, w jaki sposób wydawać część środków z jej budżetu.
  Najczęściej jest on tworzony poprzez wykorzystanie takich narzędzi, jak poznanie priorytetów w wydawaniu pieniędzy, wybór delegatów budżetowych, reprezentujących lokalne społeczności, wsparcie techniczne ze strony urzędów miast i gmin, a następnie implementacja pomysłów mających bezpośrednie przełożenie na jakość życia mieszkańców.

[źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Bud%C5%BCet_partycypacyjny 01.10.2022]

• %%Otwarta przestrzeń -%%specyficzną metodą organizacji spotkań i konferencji. Jest ona niezwykle elastyczna pod każdym względem. Może dotyczyć grup od kilkunastu do nawet 2 tys. osób. Spotkania organizowane są wokół jakiegoś wiodącego tematu, ale jest to jedyna kwestia, która jest ustalana przed spotkaniem. Reszta zależy od uczestników.
  Program i podział na grupy ustalane są przez samych uczestników w trakcie samego spotkania. Uczestnicy zgłaszają propozycje poszczególnych wątków rozmowy i namawiają innych, aby przyłączyli się do grupy, która dane zagadnienie omawia.
  [źródło: __https://partycypacjaobywatelska.pl/strefa-wiedzy/techniki/otwarta-przestrzen/__01.10.2022]
  

• Warsztaty przyszłościowe- Metoda prowadzenia dyskusji podczas spotkania. Polega na dialogu między zróżnicowanymi grupami (mieszkańcami, lokalnymi władzami, przedsiębiorcami itd.) w celu stworzenia wspólnej wizji danego obszaru. Zakłada 4 podstawowe fazy: przygotowania, krytyki, utopii i realizacji, czyli wymyślania konkretnych rozwiązań.
  [źródło: __https://partycypacjaobywatelska.pl/strefa-wiedzy/techniki/warsztaty-przyszlosciowe/__01.10.2022]
  

  Wybory w demokracji

  Aby system demokratyczny mógł sprawnie funkcjonować w państwie regularnie muszą odbywać się wolne wybory. W ich czasie obywatele samodzielnie wyłaniają organy władzy państwowej lub samorządowej.
  Wybory regulowane są przez**prawo wyborcze**, obejmujące ogół norm regulujących sposób powoływania organów władzy oraz uprawnienia obywateli dotyczące udziału w głosowaniach. W państwie demokratycznym prawo wyborcze powinno opierać się na czterech regułach - przymiotnikach wyborczych****.

Przymiotniki wyborcze:

1. Zasada powszechności - każdy obywatel posiadający czynne prawo wyborcze (ukończone 18 lat) ma prawo do udziału w wyborach. Jedynie prawomocnym wyrokiem sądu obywatel może być pozbawiony tego prawa.

2. Zasada równości - każdy oddany głos ma równą wartość, a więc jest równy głosowi oddanemu przez innego wyborcę. Liczba głosów przysługujących obywatelom jest równa (nie tylko pod względem formalnym, ale także i pod względem siły danego głosu).

3. Zasada bezpośredniości - wyborca bezpośrednio oddaje swój głos na wybranego przez siebie kandydata. Nie ma więc żadnych ogniw pośrednich.

4. Zasada tajności głosowania - wybory powinny odbywać się w odpowiednich warunkach, aby zapewnić wyborcom możliwość anonimowego oddania głosów.

[źródło: https://www.na6.pl/wos/zasady_prawa_wyborczego 01.10.2022]

Ważną częścią prawa wyborczego są przepisy dotyczące systemu wyborczego****.

Najważniejszymi jego elementami są:

• wielkość oraz kształt wyborczych okręgów (ale także i związana z nimi możliwość uzyskania miejsca w parlamencie)

• uprawnienia wyborcy zależne od struktury głosowania

• wyborcze progi, tzw. Klauzule zaporowe

• sposób obliczania i rozdzielania mandatów

• wyborcza formuła

Wyróżniamy trzy typy systemu ordynacji wyborczej:

• System większościowy - uzyskanie większości głosów umożliwia dostanie się do parlamentu. System działa głównie na korzyść partii dużych. Zapewnia działanie na scenie politycznej dwóm silnym partiom. Partie mniejsze nie mają szans zdobycia miejsc w parlamencie. Wybrany w ten sposób parlament nie jest więc odzwierciedleniem politycznych nastrojów danego społeczeństwa, ale co może być ważniejsze, jest bardzo sprawnym aparatem władzy. Zapobiega bowiem politycznemu rozbiciu parlamentu, a zwycięska partia (bądź koalicja) są w stanie stworzyć stabilny rząd.

• System proporcjonalny - dana partia uzyskuje tyle mandatów w parlamencie, jaka odpowiada uzyskanemu przez nią w wyborach poparciu. Duże znaczenie ma tu jednak istnienie progów wyborczych oraz sposób przydziału mandatów. Taki system sprzyja powstaniu systemu wielopartyjnego. W parlamencie posiadają swoich reprezentantów ugrupowania małe, a wybrany parlament jest odzwierciedleniem politycznych nastrojów społeczeństwa. Żadna z partii nie uzyskuje jednak w wyborach bezwzględnej większości. Powstaje w ten sposób konieczność zawiązania koalicji, aby móc utworzyć rząd. Te są mało stabilne, co sprzyja kolejnym politycznym kryzysom w państwie.

• System mieszany - łączy w sobie elementy systemu większościowego i proporcjonalnego. Tego typu systemy miały w zamierzeniu przeciwdziałać negatywnym skutkom stosowania ordynacji wyborczej jednego typu. Istnieje kilka odmian systemu mieszanego:

  • system dwóch głosów (występuje w wyborach do Bundestagu; wyborca ma do dyspozycji dwa głosy; pierwszy oddaje na kandydatów, którzy są umieszczeni na imiennej liście danego okręgu, a drugi na listę partii w danym kraju związkowym)

  • system pojedynczego głosu nieprzechodniego (tzw. System półproporcjonalny; występuje w Japonii)

  • system list blokowych (występuje we Włoszech)

[źródło: https://www.na6.pl/wos/systemy_wyborcze 01.10.2022]

Wybory przeprowadzane są przez specjalnie powołane do tego organy. Najważniejszym z nich jest Państwowa Komisja Wyborcza****, której podlegają komisje okręgowe i obwodowe. Zgodnie z zasadami przeprowadzania wyborów zawartych w *Kodeksie wyborczym*, czynne prawo wyborcze mają polscy obywatele, którzy najpóźniej w dniu wyborów ukończą 18 lat. Bierne prawo wyborcze przysługuje obywatelom po ukończeniu 21 lat (w wyborach do Sejmu RP) i po ukończeniu 30 lat (w wyborach do Senatu RP). Zakaz kandydowania dotyczy osób:

• skazanych prawomocnymi wyrokami na kary pozbawienia wolności za przestępstwa umyślne

• ściganych z oskarżenia publicznego

• ściganych za umyślne przestępstwa skarbowe
  Sąd również może pozbawić obywateli prawa wybieralności.

Według Kodeksu wyborczego głosowania odbywają się w stałych obwodach wydzielonych z obszarów poszczególnych gmin. Osobne stanowiska przygotowywane są dla m.in.:

• pacjentów szpitali

• więźniów zakładów karnych

• obywateli przebywających za granicą/podróżujących na polskich statkach morskich
  Głos można oddać tylko raz, osobiście.

Prawo do zgłaszania list kandydatów na posłów przysługuje:

• komitetom wyborczym partii politycznych

• koalicyjnym komitetom wyborczym

• komitetom wyborczym powołanym przez wyborców

Na każdej liście odsetek kobiet lub mężczyzn nie może spaść poniżej 35% - w ten sposób realizowana jest zasada równouprawnienia płci.

Przy podziale mandatów w poszczególnych okręgach wyborczych uwzględnia się komitety partii lub wyborców, które w skali kraju uzyskały 5% głosów, oraz komitety koalicyjne, które uzyskały 8% głosów w skali kraju. Mandaty przyznane ugrupowaniu lub koalicji uzyskują kandydaci z danej listy, którzy otrzymali największą liczbę głosów.

Wyniki wyborów ogłasza Państwowa Komisja Wyborcza w Dzienniku Ustaw RP.

Wybory do Senatu odbywają się w jednomandatowych okręgach wyborczych (w Polsce jest ich 100). W każdym z nich zwycięża kandydat, który otrzymał najwięcej ważnych głosów.

Przeprowadzenie wyborów do Sejmu RP i Senatu RP zarządza Prezydent RP****. O ich ważności orzeka Sąd Najwyższy****.